“Nhất Chu, nhì Hiền, tam Lang, tứ Lệnh” đây là câu nói truyền miệng của người dân được truyền lại bao đời nay để nói về đền Chu Hưng, ngôi đền thiêng bậc nhất tại Phú Thọ. Để tìm hiểu chi tiết hơn về những giá trị lịch sử, văn hoá, nghệ thuật của Đền Chu Hưng tham khảo bài viết dưới đây của Người Phú Thọ.
Đền Chu Hưng nơi lưu trữ những giá trị văn hoá, lịch sử dân tộc
Đền Chu Hưng là nơi thờ tự Côn Nhạc Đại Vương – Người có công đánh giặc bảo vệ giang sơn bờ cõi Chu Hưng vào thời kỳ Vua Hùng thứ 18 – Hùng Duệ Vương.
Ngược dòng thời gian tìm lại sử xưa theo cuốn “Chu Hưng ngọc phả thánh tích” hiện còn lưu giữ tại Đền Chu Hưng thì Côn Nhạc Đại Vương là cháu của Hùng Nhuệ Vương (Lang Liêu). Khi lên ngôi, Hùng Nhuệ Vương cho phân chia đất nước thành từng vùng, từng châu rồi giao cho anh em mỗi người chấn giữ một phương.
Trong đó, Côn Nhạc Đại Vương được giao chính tổng chấn địa hạt Chu Hưng, theo lệnh vua cha, Côn Nhạc đến địa hạt Chu Hưng chiêu dân lập ấp, khai phá đất hoang, nuôi dưỡng súc vật, bồi bổ sức dân, làm cho dân mỗi ngày một hưng thịnh.
Giặc Phương Bắc kéo quân sang xâm chiếm Văn Lang. Nhà Vua hạ chiếu chỉ gọi các con đang trấn giữ khắp phương lui về kinh thành để hội bàn cách đánh. Côn Luân, Côn Nhạc, Côn Lăng được nhà vua giao việc chiêu mộ hiền tài, tu bổ khí giới để đồng tâm hiệp sức cùng các tướng lĩnh triều đình đánh quân xâm lược.
Côn Nhạc được giao nhiệm vụ chỉ đạo đội quân đánh giặc ngay từ biên giới Yên Bái, Lào Cai. Thắng trận khải hoàn, bờ cõi yên vui, quét sạch quân xâm lược, Côn Nhạc trở về đệ sớ tấu Vua, Triều đình phấn khởi mở tiệc khao quân, ban thưởng tướng tài sĩ giỏi. Côn Nhạc được gia phong sắc quý là: “Quốc tái gia phong, Sắc rồng Côn Nhạc, Tính tông, Hùng chấn Đại Vương thượng tướng nhất phương Cảnh Vũ” trở về tiếp tục cai quản địa hạt Chu Hưng, một thời gian sau ông mất vào ngày mùng 8 tháng 2.
Tưởng nhớ công ơn của ông, nhân dân đã lập miếu thờ. Tháng 7/1806, Vua Gia Log đã cho xây dựng mới ngôi Đền và tồn tại đến nay. Trải qua các triều vua nhà Nguyễn, ngôi Đền nhận được 11 đạo sắc phong: 1 sắc phong thời Vua Minh Mệnh (1821), 2 sắc phong thời vua Thiệu Trị, 1 sắc phong thời vua Đồng Khánh, 5 sắc phong thời vua Tự Đức, 2 sắc phong thời vua Duy Tân. Trong đó, có 4 sắc phong “Hựu thiện phù trực chi thần”, 5 sắc phong “Thượng đẳng thần”. Tại Đền vẫn còn lưu được tượng thờ Côn Nhạc, các sắc phong của các triều đại, quyển “Chu Hưng Thánh tích ngọc phả”, hậu đường bia ký và các đồ thờ cùng có giá trị khác.
Không chỉ vậy nơi đây còn lưu giữ 4 câu thơ của vua Trần lên thăm núi ký hài lăng đã khắc tặng.
“Vung giáo non sông mấy ngàn thu
Bốn biển được yên thù đã hết
Núi xanh trùng điệp tựa như tranh
Linh lăng vạn cổ mãi hiển vinh”.
Đền Chu Hưng không chỉ có giá trị lịch sử trọng đại thời Hùng Vương mà còn gắn với nhiều sự kiện lịch sử trọng đại của đất nước. Địa danh Đền Chu Hưng còn là địa bàn của Chiến khu 10 – căn cứ địa nổi tiếng trong kháng chiến chống thực dân.
Đền Chu Hưng còn gắn với nhiều sự kiện lịch sử trọng đại của đất nước
Ngày 29/ 8/1945, mặt trận Việt Minh đã lấy sân đền làm trụ sở tổ chức cuộc mít tinh tuyên bố xóa bỏ chính quyền thực dân phong kiến. Là nơi thành lập các đoàn thể cứu quốc.
Từ tháng 4/1947 đến tháng 12/1949, xưởng nữ quân nhu chiến khu 10 đã đặt cơ sở tại đền. Ngày 16/4/1949, đội vũ trang đầu tiên của nước Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào được thành lập tại đây với sự có mặt của đồng chí Cay Xỏn Phôn Vi Hẳn
Đền Chu Hưng còn là “cái nôi” của nền văn nghệ kháng chiến chống Pháp. Năm 1948, đoàn văn nghệ sỹ gồm các nhà thơ nổi tiếng Tố Hữu, Thế Lữ, Văn Cao, Ngô Tất Tố, Nguyễn Đình Thi, Nam Cao, Kim Lân, Huy Cận… lên đường, hành trình về Việt Bắc.
Trong “mưa bom bão đạn” ấy, tại mảnh đất Hạ Hòa nhiều tác phẩm về văn học, hội họa, âm nhạc… lần lượt được “chào đời”. Có thể nói Đền Chu Hưng có ý nghĩa hết sức lớn lao, không chỉ gắn với sự phát triển của đạo Phật – đạo Nho mà còn là nơi ươm mầm cho nền văn hóa dân tộc.
Đền Chu Hưng còn là tín ngưỡng thờ những vị vua Hùng có công dựng nước của nhân dân
Lễ hội Đền Chu Hưng là lễ hội truyền thống nhằm tỏ lòng kính lễ lên Côn Nhạc Đại Vương – người có công đánh giặc bảo vệ giang sơn bờ cõi Chu Hưng vào thời kỳ Vua Hùng thứ 18 – Hùng Duệ Vương.
Đền Chu Hưng diễn ra ba kỳ lễ là ngày mồng 7 tháng Giêng gắn liền với lễ rước dâng lễ vật cúng Thánh, ngày mùng 8 tháng Hai là ngày Giỗ của Côn Nhạc Đại Vương, ngày 15 tháng 8 là ngày hội khao quân. Kỳ lễ quan trọng và lớn nhất là ngày lễ hội vào ngày mùng 7 tháng Giêng hàng năm. Theo thông lệ, công việc chuẩn bị cho ngày hội lớn được nhân dân chuẩn bị từ tháng Chạp của năm trước.
Việc chuẩn bị đội tế được các cụ cao niên bắt đầu luyện tập từ những tháng của năm trước. Đoàn rước với đội rước cờ hội, đội nhạc, đội chấp kích, bát bửu, Chủ lễ và thủ nhang. Khiêng kiệu ngai gồm 8 nam thanh niên, rước Tàn, lọng do 4 thiếu nữ đảm nhận. Đặc biệt lễ vật tế phải được chuẩn bị chu đáo gồm có lợn đen, xôi nén, gà tía, chè kho, rượu mọng, hoa quả, bánh kẹo… được chuẩn bị từ đầu năm. Làng cử ra một hộ dân nuôi lợn đen sạch, xôi nén phải chọn loại gạo nếp cái hoa vàng thơm, hạt mẩy; gà tía cúng tế phải là con gà giống Mã Lĩnh chân vàng, đẹp; rượu mọng là loại rượu nấu bằng gạo nếp cái hoa vàng được xôi 2 lần; chè kho chọn đỗ xanh hạt vàng, mang đồ xôi, rồi giã nhuyễn nấu bằng nước mật mía để màu chè óng lên màu nâu mật…
Lễ dâng hương: Nghi thức dâng hương trong lễ hội đền Chu Hưng được thực hiện rất trang nghiêm mô phỏng theo quy cách của lễ tiết cung đình. Chủ lễ mặc lễ phục màu đỏ, đầu đội khăn xếp, thắp nén hương thơm, vái 9 vái, thành kính cầu khấn, mọi người kính cẩn nghiêng mình tưởng nhớ vong hồn các vị anh hùng có công với tổ quốc, thầm cầu mong có được sự phù hộ của các Ngài cho quốc thái, dân an, người yên vật thịnh. Phần hội, người dân nơi đây bắt đầu mở hội từ ngày mùng 3 đến mùng 6 tết với các hoạt động tổ chức giao lưu thể thao, văn nghệ. Các hoạt động vui chơi các trò chơi dân gian như kéo co, cây đu, cờ tướng, phi tiêu, bịt mắt bắt dê… được tổ chức song song bên lề các hoạt động trong dịp lễ hội diễn ra.
Đền Chu Hưng chính nơi nơi bảo tồn và hội tụ rất nhiều giá trị văn hóa, lịch sử gắn với nhân vật được phụng thờ và đưa con người hòa vào không gian thiêng, thời gian thiêng. Với những giá trị lịch sử được lưu giữ nơi đây, ngày 20/12/2019 Lễ hội Đền Chu Hưng được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia.
